چهلستون

آدرس : اصفهان - خیابان استانداری
باغ چهل ستون، با مساحتی بالغ بر 67000 متر مربع، تنها قسمت کوچکی از باغ وسیع جهان نما است که پیشینه آن به قبل از دوران صفوی می‌رسد. شاه عباس اول در میان آن کوشکی بنا کرد که هسته نخستین کاخ چهل ستون بود و تالار میانی کاخ و غرفه‌های چهار گوشه آن را شامل می‌شد.
در دوران حکومت شاه عباس دوم تحولات چشمگیری در این ساختمان پدید آمد و ایوان ستوندار، ایوان آیینه، سالن‌های الحاقی در اضلاع شمالی و جنوبی ایوان ستوندار، ایوان‌های طرفین تالار مرکزی، دو استخر در دو قسمت شرقی و غربی و نقاشی‌های دیواری تالار مرکزی به بنا افزوده شد.
این کاخ بطور رسمی در سال 1057 هجری قمری به منظور تشریفات و پذیرایی از پادشاهان و صاحب منصبان دولت‌های هم عصر دولت صفوی اختصاص داده شد که به موجب اشعاری که در جبهه تالار از زیر گچ خارج شده، مصراع: «مبارک‌ترین بناهای دنیا» می‌باشد که به حساب حروف ابجد سال ۱۰۵۷ هجری قمری (مصادف با ۱۰۲۶ هجری خورشیدی و ۱۶۴۷ میلادی) می‌شود، یعنی پنجمین سال سلطنت شاه عباس دوم.
قسمتهای دیدنی این کاخ عبارت است از:
.تالار ۱۸ ستون
.تالار آئینه
.تزئینات عالی طلاکاری و نقاشی‌های سالن پادشاهی ...مشاهده کامل متن شاهان صفوی را به شرح زیر نشان می‌دهد:
شاه عباس یکم در پذیرایی از «ولی محمدخان» فرمانروای ترکستان
شاه اسماعیل یکم در جنگ چالدران
شاه تهماسب یکم در پذیرایی از «همایون» پادشاه هندوستان
شاه اسماعیل یکم در جنگ با «شیبک خان ازبک»
شاه عباس دوم در پذیرایی از «ندر محمد خان» امیر ترکستان
.آثاری مانند سر در مسجد قطبیه و سر درهای زاویه درب کوشک و آثاری از مسجد درب جوباره و مسجد آقاسی که بر دیوارهای ضلع غربی و جنوبی باغ نصب شده است.
.تصویری از شاه عباس اول با تاج مخصوص و مینیاتورهای دیگری در اتاق گنجینه کاخ چهلستون وجود دارد که در سالهای ۱۳۳۴ و ۱۳۳۵ خورشیدی از زیر گچ خارج شده‌است.
.تندیس‌های چهارگانه در گوشه‌های استخر باغ، آناهیتا ایزدبانوی آب‌ها هستند.
.سنگ شیرها و مجسمه‌های سنگی اطراف حوض و داخل باغچه‌ها تنها آثاری است که از دو قصر باشکوه دیگر صفویه یعنی آئینه خانه و عمارت سرپوشیده باقی مانده و به این محل منتقل شده‌است.
اگرچه انعکاس ستونهای بیست گانه تالارهای چهلستون در حوض مقابل عمارت، مفهوم چهلستون را بیان می‌کند، علاوه بر آن عدد چهل در ایران قدیم کثرت و تعدد را می‌رساند و وجه تسمیه عمارت مزبور به چهلستون می‌تواند به علت تعدد زیاد ستونهای این کاخ نیز باشد.
استخرِ مقابل عمارت به طول 110 متر و عرض 16 متر است که درگذشته جهش آب درحوض وسط تالار از دهان شیرهایی که درچهار گوشه حوض قرار داشتند و فواره‌های سنگی که نقطه به نقطه در جوی کوچک اطراف عمارت قرار داشتند، صفای مخصوصی به این عمارت می‌داده است.
تناسبات استخر مقابل کاخ برای دیدن تصویر کاخ در آب و تیرگی کف استخر به منظور هرچه عمیق‌‌تر نشان دادن آن طراحی گشته‌اند.
ایوان کاخ چهلستون مرکب از دو بخش است یک بخش که بر ۱۸ ستون چوبی و رفیع استوار است چهار ستون وسط که بر روی ۴ شیر سنگی قرار گرفته و حجاری آنها به گونه ای است که دو شیر به یک سر انسان نشان داده می‌شود.
از دهان این چهار شیر آب فوران می‌کرد و به حوض مرمری تالار می‌ریخت. قسمت دیگر که کمی مرتفع‌تر است سردر ورودی تالار را تشکیل می‌دهد. و در بعضی منابع آن را تالار آئینه نامیده اند.
این قسمت بر دو ستون قرار گرفته و سراسر آن مزین به آئینه کاری وسیع و پرکاری است که در آن آئینه‌های ریز و خوش نقش به صورت معرق در کنار آئینه‌های قدی و خشتی به کار رفته اند سقف تالار از قابهای چوبی و به اشکال مختلف هندسی ساخته شده اند.
تصویر قرینه حوض مرمرین وسط ایوان در تزئینات سقف مشاهده می‌شود. این قرینه سازی شباهت بسیاری با ایوان عالی قاپو دارد.
تالار مرکزی کاخ که اختصاص به میهمانان خارجی و شخصیت‌های کشورهای دیگر داشت حاوی نقاشیهائی است که وقایع تاریخی دوران‌های مختلف را بیان می‌دارند. این سالن با شکوه که بر گنبدی منقوش استوار است با لچکی‌های رنگارنگ و طرحهای طلایی و شفاف از شاهکارهای هنری آن عصر محسوب می‌شوند.
نقاشی‌های موجود در تالار مرکزی کاخ که برخی از آنها در عصر قاجار نقاشی شده اند شرح پذیرائی شاه عباس اول و دوم و شاه طهماسب از امرای ترکستان و همایون هندی و نیز جنگ شاه اسماعیل اول با ازبکان است.
دو تصویر دیگر که یکی روبروی در ورودی تالار و دیگری مقابل آن است جنگ چالدران در دوران شاه اسماعیل اول و جنگ کرنال در زمان نادر شاه افشار را به نمایش می‌گذارد.این دو تصویر در اوائل عصر قاجاریه نقاشی شده اند.
در ابتدا ستونها با پوششی از آینه‌کاری‌های زیبا تزیین شده بوده که در زمان حکومت ظل السلطان قاجار در اصفهان این آئینه کاری‌ها تخریب شده‌است و روی نقاشی‌های صفوی با گچ پوشانده شده‌است که با کمک کارشناسان و متخصصان از زیر گچ بیرون آمده و مرمت شده اند.
در دو طرف سالن مرکزی عمارت چهلستون تصاویری از سفرا و اروپائیانی که در آن روزگار در اصفهان بوده اند نقاشی شده است. این تصاویر را دو نفر نقاش هلندی که (آنژل Anjel) و (لوکار Lokar) نامیده می‌شدند را نقاشی کرده اند.
براساس شعر نورالدین محمد نجیب کاشانی در کتیبه گچی ایوان، این کاخ در سال 1118 هجری قمری در زمان سلطنت شاه سلطان حسین دستخوش حریق شده که قسمت‌های سوخته باز سازی و ترمیم شده اند.
همزمان با صدارت مسعود میرزا - فرزند ناصرالدین شاه قاجار و مقارن با قرن 12 هجری به دستور شخص او، آسیب هایی به بنا وارد شد که بعدها توسط کارشناسان و اساتید ایتالیایی و ایرانی مرمت گردید.
کاخ چهل ستون در تاریخ 15/10/1310 خورشیدی به شماره 108 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
منبع : ویکی پدیا، Isfahan.ir ، egardesh.com ، govahiname.ir، Irib.ir ، mt-kowsar.ir