تپه خالصه در جنوب شهر
خرمدره به فاصله یک کیلومتری آن و در میان باغ‌های زیبا و
تاکستانهای وسیع با چشماندازی زیبا قرار دارد.
تپه "خالصه" را میتوان از معدود مراکز شناخته شده پیش از تاریخ در
ایران دانست که میتواند اطلاعات مهمی در خصوص پیش از تاریخ شمال‌غرب فلات
ایران را ارایه کند.
در نتیجه کاوش‌های باستان‌شناختی که در سال 88 انجام شد، اطلاعات مهمی از سابقه سکونت اقدام بشری در حاشیه رودخانه کبیر به دست آمد.
دادههای باستان‌شناختی از تعلق این تپه به
دوره پیش از تاریخ و شش هزار سال قبل از میلاد حکایت دارد ,پلان معماری به دست آمده بیانگر سکونت اقوام ساکن به صورت استقرار دایم در
دوره روستانشینی بوده و خانهها با خشت ملات گلی و چینه ساخته شده‌اند.
ابزارهای سنگی و ظروف سفالی از دیگر دادههای این تپه باستانی است ,وجود دانههای گیاهی نیز بیانگر حاصلخیزی و اشتغال ساکنین این تپه به کشاورزی از گذشته دور تاکنون بوده و استقرار آن را به اثبات می‌رساند.
طبق اظهارات سرپرست هیات کاوش تپه خالصه در این تپه برخی دانههای گیاهی به دست آمده که کم‌تر در محوطه‌های باستانی شناخته شده است، از جمله
...مشاهده کامل متن نخود لپهای و تک لپهای و نیز اطلاعات ارزشمند زمین‌شناختی، تدفین در این محوطه باستانی در یک نمونه داخل خمره سفالی گزارش شده و مهمترین مسئله شناخت و کشف کوره سفالگری در این تپه بنا به اظهارات سرپرست هیات کاوش است که بیانگر تولید و پخت سفال و خودکفایی ساکنان این تپه پیش از تاریخ است.
این کاوش‌ها پرده از ابهامات و رازهای سکونت انسان در 8 هزار سال پیش این منطقه باستانی برمی‌دارد و تقابل‌ها، تشابهات و تفاوت‌های فرهنگی میان این منطقه با دو بخش شمال غرب کشور و مرکز فلات ایران را مورد مقایسه قرار می‌دهد.
«حمیدرضا ولی‌پور»، سرپرست هیات کاوش در تپه خالصه در این باره می‌گوید: «تپه خالصه، محوطه‌ای باستانی متعلق به دوره نوسنگی و مس و سنگ است. یکی از مهمترین اهمیت‌های کاوش در این تپه، انجام نخستین مطالعات علمی باستان‌شناسی در حوزه خرمدره در استان زنجان است.»
پیش از این خرمدره به منظور تهیه نقشه باستان شناسی مورد مطالعات بررسی و شناسایی قرار گرفته بود اما تاکنون هیچ یک از محوطه‌های باستانی این شهرستان به ویژه در دوره نوسنگی و مس و سنگ مورد مطالعه قرار نگرفته بود.
وی معتقد است: «مطالعه دوره نوسنگی و مس و سنگ خرمدره این امکان را مهیا می‌کند تا مقایسه‌ای میان تبادلات، تشابهات و حتی تفاوت‌های فرهنگی میان این حوزه فرهنگی با دو حوزه‌ی دشت قزوین و شمال غرب کشور صورت گیرد.»
وی با بیان این موضوع که پس از انجام لایه‌نگاری و کاوش‌های کاوش‌های باستان‌شناسی بخشی از ساختارهای اقتصادی، اجتماعی دوره نوسنگی و مس و سنگ منطقه آشکار می‌شود، گفت:« تپه خالصه‌ی خرمدره، تپه‌ای کم ارتفاع است و احتمالا لایه‌های باستانی نهفته در آن زیر رسوبات مدفون شده‌اند.
احتمالا ما در این محوطه باستانی با روستاهای اولیه و یا استقرارگاه‌های فصلی و حتی دائم متعلق به 7 و 8 هزار سال قبل مواجه می‌شویم , شواهد سطحی از قبیل سفال‌های بدست‌آمده و پراکنده در سطح محوطه نشان می‌دهد که احتمالا این تپه باستانی تنها دو دوره نوسنگی و مس سنگ طی کرده و پس از آن متروک شده است.
اما این موضوع پس از ایجاد دیواره لایه‌نگاری آشکار می‌شود.»
سفال‌های نخودی و منقوش با خمیره متخلخل در سطح محوطه پیدا شده است که بی شباهت به سفال‌ها و نمونه‌های بدست‌آمده در قزوین و محوطه‌هایی چون تپه زاغه نیست
از آنجایی که باغ‌های زیادی اطراف این محوطه باستانی را محصور کرده‌اند، آنچه اکنون قابل استفاده مانده محوطه‌ای به وسعت دو هکتار است.
اما باستان‌شناسان حدس می‌زنند پس از انجام مطالعات گمانه‌زنی وسعت این محوطه در مسیر باغات افزایش یابد.
همچنین 2 اسکلت نوزاد مربوط به 8000 سال پیش که به گونه‌ی خمره ای تدفین شده بودند در آخرین لحظه‌های کاوش، در محل یافت شده است.
منبع:
http://www.kanoon.ir/Article/36632
http://zanjan.irib.ir/web/archive/220/6135
http://www.daneshju.ir/forum/f972/t84461.html
