مسجد و مدرسه کریم ایشان

مدرسه و مسجد کریم ایشان در روستای کریم ایشان و در مسیر جاده کلاله- مراوه تپه شهرستان کلاله واقع شده است و با شهرستان گنبد 79 کیلومتر فاصله دارد.
ساختمان مسجد و مدرسه متعلق به دوره قاجاریه می‌باشد و بر اساس تاریخی که بر سردر ورودی مدرسه کتابت شده ، در سال 1328 هجری قمری ساخته شده است. مسجد و مدرسه کریم ایشان به شماره 1124 مورخه 21/7/54 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
مسجد کریم ایشان
این مسجد در سال 1328 هجری قمری ساخته شده است، و با اینکه زیاد قدمتی ندارد، اما خصوصیات بناهای قدیمی‌تر در آن راه یافته است. بناهای آن ترکیبی از ویژگی‌های بناهای دیدنی آسیای مرکزی و معماری ایران است.
طول آن در حدود 17 و عرض آن در حدود 13 متر است.
ساختمان آجری مسجد که عاری از هرگونه تزئین می‌باشد ، با نقشه‌ی ( پلان تیپ) مربع- مستطیل بنا شده است. این مسجد شامل یک شبستان با در ورودی در جبهه جنوبی می‌باشد که سقف آن بوسیله چهار گنبد پوشش یافته است.
گنبد‌ها از نظر معماری قرینه یکدیگر، بسیار دقیق، منظم و به شکل بسیار زیبایی بنا شده است.
مدرسه ...مشاهده کامل متن کریم ایشان
مدرسه کریم ایشان که در نزدیکی مسجد و در ضلع جنوب غربی آن است به شکل زیبایی با پلان چهار ضلعی یا مربع شکل ساخته شده است. « ابعاد ساختمان مدرسه در حدود 30 متر است و زیربنای آن حدود 1000 مترمربع و ضخامت جرز دیوارهای آن در حدود 1 متر است ، که به وسیله آجرهای ضخیم ساخته شده است و شامل یک حیاط و تعداد 23 حجره است.»
بر سردر ورودی مدرسه یک بیت شعر نوشته گردیده است، که ماده، تاریخ ساخت مدرسه را بیان می‌کند.
با حساب کردن دو واژه‌ی (وطن غریبان) در حروف ابجد تاریخ 1328 ه.ق استخراج می‌شود:
مدرسه ایشان سید قلیچ عزیزان ........... تاریخ این بگویم باشد وطن غریبان
دو گلدسته کوچک نمای بیرونی سردر را آراسته است. علاوه بر این دو گلدسته، چهار گلدسته‌ی بزرگ در چهار گوشه‌ی ساختمان مدرسه ساخته اند، که بر زیبایی مدرسه بسیار افزوده است.
دیوار و گلدسته‌ها و طاق‌ها و طاق نماها و پوشش کف حیاط و بام از آجرهایی است که ابعاد برخی از آنها 20*40 سانتیمتر است. در چند جا پنجره هایی مشبک گچی کار گذاشته اند.
تنها قسمتی از بنا که در آن کاشی به کار رفته، نمای خارجی سردرورودی مدرسه است، که بانقش‌های هندسی و چلیپایی تزئین گردیده است.
طرفین درگاه ورودی دارای قوس جناقی ملایم است، که در طرفین درگاه ورودی و در درون طاق نماها نقش‌های تزئینی شیر و خورشید ساخته شده با کاشی دیده می‌شود.
درگاه ورودی دو طبقه است. طبقه‌ی دوم این بنا که از دو طرف آن جهت دسترسی به آن پله می‌خورد، مکان مخصوصی دارد که به نظر می‌رسد ، مکان امام جماعت و مدرس مدرسه بوده است.
در قسمت دیوار داخلی آن اشکال تزئینی انواع میوه ، ظروف و اسلحه نقش بسته است.
این اتاق به وسیله پنجره هایی از جهات شرقی و غربی به محوطه‌ی مسجد و مدرسه چشم انداز دارد. نمای خارجی و اضلاع طرفین سردر ورودی را طاق نماهای آجری می‌پوشاند.
راه دسترسی به طبقه‌ی بالا اتاق درگاه ورودی و داخل گلدسته‌ها توسط توسط پله هایی صورت می‌گیرد، که این پله‌ها در داخل طرفین مدخل ورودی و نیز در چهار گوشه حیاط مدرسه تعبیه شده است.
راه دسترسی به پشت بام حجره‌ها نیز از طرفین مدخل ورودی از خارج بنا می‌باشد. محل پله‌ها در ساختمان مدرسه به شکلی است که در هنگاه ورود به مدرسه به چشم نمی‌خورد.
در زوایای اضلاع خارجی مدرسه، برج هایی آجری نیم دایره با آثار مناره‌های آجری به چشم می‌خورد. به طور کلی ساختمان مدرسه و مسجد کریم ایشان در پیشتر ، از استحکام قابل توجهی برخوردار بوده است.
ولی بر اثر مرور زمان بویژه در زلزله سال 1348 خورشیدی صدمه فراوان دیده است.
حیاط مدرسه
مدرسه کریم ایشان دارای حیاط چهار ضلعی با حجره هایی در پیرامون آن است. در مرکز حیاط حوض آبی شش ضلعی ساخته شده است.
حجره‌های مدرسه
حجره‌ها یا اتاق طلبه‌های مدرسه کریم ایشان دارای یک ایوان کوچک در جلو و یک پستو در عقب با فرم و پلان مستطیل شکل است. حجره‌ها در چهار ضلع حیاط مدرسه به صورت گنبدی و به شیوه‌ی ضربی و به تعداد 23 حجره ساخته شده است.
ایوان‌های جلوی حجره دارای قوس جناقی تندی است.
حجره هایی که در چهار گوشه‌ی حیاط احداث شده ، کوچکتر و پلان آن مستطیل شکل ناقص است. به عبارت دیگر گوشه‌ی یک ضلع آن پخ گردیده است. ایوانچه‌های جلو این حجره‌ها با ارتفاع کم و قوس جناقی ملایم می‌باشد، و تزئین آن آجری با یک برآمدگی به جلو به صورت هره آجری است.
ایوان‌های کوچک یاد شده محل بحث طلبه‌ها پس از پایان ساعت درسی و حجره‌ها محل استراحت و نگهداری وسایل شخصی است. حجره‌های مدرسه کریم ایشان معمولا برای بیش از یک نفر است و هیچکدام از حجره‌ها رو به بیرون از مدرسه ساخته نشده است.
ولی دارای پنجره ای است که به بیرون از مدرسه باز می‌شود. هر حجره دارای یک اسم می‌باشد، که اسم حجره‌ها از نام بزرگان و مشایخ طریقت وسله عرفانی مثلا شیخ ابوالحسن خرقانی، بازیه بسطامی، غزالی، سعدی و ... گرفته شده است. یکی از حجره‌ها را اختصاص به کتابخانه به نام کتابخانه امام محمد غزالی کرده اند.
عیدگاه
در مجاورت مدرسه‌ی کریم ایشان و در جبهه جنوب شرقی آن ، مکانی تحت عنوان « عیدگاه» برای انجام فرایض نماز عید فطر، عید قربان و نماز جمعه ساخته شده است.
عیدگاه دارای پلان هندسی چند ضلعی و سقف دو طبقه مصطبه ای شکل و عاری از تزئینات است.
بانی مدرسه
به استناد یک بیت شعر که بر روی سردر ورودی مدرسه کتابت شده است، بانی مدرسه « سید قلیچ ایشان » است، که پس از احداث مدرسه تولیت ان را به عهده می‌گیرد.
پس از ایشان فرزندان ارشدش حاج کریم ایشان و پس از نامبرده سید محمد ایشان متولی مدرسه می‌شوند.
این سمت که نسل اندر نسل متولی آن فرزندان بانی مدرسه خواهد بود، ادامه خواهد داشت. به عبارت دیگر پس از گذشت متولی، تولیت مدرسه به فرزند ارشد ذکورش می‌رسد، لازم به ذکر است که آرامگاه بانی مدرسه یعنی سید قلیچ ایشان در مجاورت مدرسه و در بالای جاده ( کلاله- مراوه تپه ) قرار دارد.
منبع :http://www.bayragh.ir/modules/smartsection/item.php?itemid=228
http://www.ichto.ir/Default.aspx?tabid=346