در قدیم از اردکان که به راه می‌افتادید به سمت شمال از روستاهای احمد آباد و ترک آباد و سرو علیا و ارجنان که گذر می‌کردید به روستای عقدا می‌رسیدید. شما اکنون یک منزل یعنی چهار فرسخ معادل 32 کیلو متر طی کردید و این مسیری است که انسان در طی حدودی 12 ساعت با پای پیاده می‌تواند طی کرد.
این قاعده باعث ساخت کاروانسراهای ایران و شاید تمامی جهان شده است. شما از کاروانسرای ابوالقاسم رشتی عقدا که عبور کنید برای رسیدن به کاروانسرای خرگوشی چهار منزل در راه دارید.
بعد از عقدا به ترتیب باید از کاروانسراها و رباط‌های نارستان ، خلیل آباد، شورآب، یغمیش عبور کنید تا به میان دشتی باز و سنگلاخی به نام خرگوشی می‌رسید و در میان آن در کنار راهی مالرو رباطی عجیب و زیبای خرگوشی برسید و بعد از آن رباط‌های زیبای نه گنبد و در آخر ورزنه.
فاصله بین این کاروانسرا و عقدا حدود 60 کیلومتر است. هم اکنون در این مسیر چند بنای منحصر بفرد دیگری نیز وجود دارد که کاروانسرای یغمیش با قدمتی نزدیک به 800 سال از شاخص‌ترین آنهاست که نیازمند توجه بیشتر می‌باشند.
کاروانسرای قلعه خرگوشی مابین اصفهان و یزد (شهرهای ورزنه، عقدا و ندوشن) و نزدیک باتلاق گاوخونی در جاده قدیمی یزد – اصفهان، در شهرستان اردکان، بخش عقداء و بیابان خرگوشی قرار دارد و نزدیکترین آبادی تا این کاروانسرا در فاصله 7 کیلومتری است که یک روستای تک خانواره است.
کارونسرای تاریخی قلعه خرگوشی یکی از مهم‌ترین کاروانسراهای دوره صفوی است که بنای آن را به زمان حکومت شاه‌عباس صفوی نسبت می‌دهند. در واقع، قلعه خرگوشی یکی از همان 999 کاروانسرایی میباشد که به دستور شاه‌عباس در مسیرهای اصلی آن زمان ساخته شده است و در کنار دیگر آثار و بناهای تاریخی و فرهنگی این سامان، مجموعه ای از شاهکارهای معماری و هنری اردکان را شکل داده است.
کاروانسرای قلعه خرگوشی با مساحت 6400 متر مربعی، فضای عجیبی را در میان بیابان ساخته شده است و این کاروانسرا کاملا داخل طبیعت بکر و وسط کویر قرار گرفته و می‌توان از آن به عنوان یک رصدگاه بسیار زیبا و مناسب استفاده کرد که تا قدر 6 و گاها تا 6.5 قابل رویت است.
آلودگی نوری و مانع در سطح افق وجود ندارد، فقط ممکن است گاهی اوقات در سطح افق غبار داشته باشیم ولی به جرئت می‌توان از آن به عنوان بهترین رصدگاه‌ها نام برد.
این کاروانسرا 2 طبقه دارد و طبقه دوم آن شاه نشین است و شامل صفه‌ها، حجره هاه، اصطبل و دیواره‌ای روی پشت بام، با 2 متر عرض است. تمام این بنای 80×80 متر از سنگ گرانیت و آجر ساخته شده و حتی صفه ها، حجره هاه و اصطبل بنا هم سنگی هستند و این شاید مهم‌ترین دلیل استوار ماندن قلعه خرگوشی تا امروز باشد.
در بیابان‌های این منطقه، معادن گرانیت زیادی وجود دارد و کارگران عصر صفوی، وقتی کاروانسرای قلعه خرگوشی را می‌ساختند از گرانیت‌های کوههای اطراف استفاده کردند.
در داخل رباط 18 صفه وجود دارد. صفه بزرگ‌تر و صفه دیگری که در قسمت جنوبی قرار دارد، دارای محراب و نماز گاه است. در چهار گوشه رباط، چهار مدخل برای ورود به طویله دیده می‌شود و مخزن آب به صورت آب انبار در وسط رباط ساخته شده است.
از دور این کاروانسرا منظره‌ای بسیار زیبا دارد. داخل آن اتاقک‌های سنگی وجود دارد که محل اتراق مسافرین بوده در ضمن محلی هم برای نگهداری حیوانات وجود دارد.
در این رباط چشمه آبی هم هست و می‌توان ازآن نوشید.
از تزیینات بنا می‌توان به کاربندی آجری سر در ورودی و کتبیه سنگی به خط علی رضا عباسی خطاط معروف عصر شاه عباس اشاره کرد که علاوه بر اثر نفیس خطاطی استاد علیرضا عباسی، خودِ سازه قلعه خرگوشی اردکان نیز، از اهمیت و اعتبار بالایی برخوردار بوده است.
این کتیبه، روی 15 قطعه سنگ سبز رنگ به طول 8 متر و عرض 60 سانتی متر و در 3 ضلع مدخل نصب شده است.
عبارت منقور بر کتیبه بدین شرح است : « امر فرمودند بانشاء این رباط بندگان نواب کامیاب کلب آستانه حضرت امیرالمومنین علی بن ابی طالب علیه السلام عباس الحسینی الموسوی الصفوی بهادر خان خلد الله ملکه ، و ثواب آن به روح جد بزرگوار خود پادشاه غفران پناه فردوس بارگاه شاه طهماسب انار الله برهانه هبه فرمودند .
کتبه علی رضا عباسی ،1023».
چند سال پیش و در پی بیم از ربوده شدن کتیبه کوچکتر این کاروانسرا، کتیبه مزبور به موزه مردم شناسی اردکان منتقل شد و پس از ربوده شدن چند کتیبه دیگر، میراث فرهنگی اردکان بسیاری از کتیبه‌های شهرستان را جمع آوری نمود تا پس از ساخت نمونه مولاژ آن، اصل کتیبه در اختیار موزه مردم شناسی اردکان قرار گیرد.
راه دسترسی
برای رسیدن به این رصدگاه از شهر عقدا در جاده قدیم یزد - اصفهان در مسیر اردکان به نایین جدا می‌شود و پس از پشت سر گذاشتن روستاهای مزرعه نو ، خلیل آباد و سرو علیا وارد بیابان خرگوشی می‌شویم که این کاروانسرا در دل این کویر جای دارد تا سرو علیا مسیر آسفالته است ولی از آن جا برای رسیدن به کاروانسرا باید مسافت 25 کیلومتر شنی را بپیماییم برای رسیدن به کاروانسرای قلعه خرگوشی می‌توان از مسیر ورزنه - سیاه کوه و سپس قلع خرگوشی نیز استفاده کرد .
برای برگشت مسیری دیگری هم وجود دارد ، مسیری که رباط را به سورک ( نام روستایی ) متصل می‌‌کرد . این راه 25 کیلومتری ، خاکی و شیب نسبتا زیادی دارد . از آنجا به ندوشن و از آنجا به میبد و اردکان .
این مسیر حدودا صد کیلومتر است .
لازم به ذکر است این کاروانسرای نه چندان آباد در محیطی بکر و خالی و رعب آور ساخته شده است که این بیابان دارای شب‌های ترسناک ، گرگ و... است بنابراین برای افراد ناآشنا به محیط بهتر است از افراد محلی و ساکنین روستاهای اطراف ازجمله سروعلیا کمک بگیرند همچنین در فاصله 7 کیلومتری کاروانسرا نیز یک روستای تک خانواره به نام کاییون است که مردمی خونگرم می‌باشند و نزدیکترین روستا به کاروانیرا نیز میباشد.
کاروانسرای خرگوشی در تاریخ ۳ اسفند ۱۳۷۷ با شمارهٔ ثبت ۲۲۳۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
منابع:
http://www.irna.com/fa/News/18871
http://anjomanafraz.com/?p=1327
http://www.yazdfarda.com/news/42196.html
http://www.chn.ir/NSite/FullStory/News/
http://www.hamshahrionline.ir/details/82156
http://www.beytoote.com/iran/bastani/
http://www.carvanseraihotel.com/history.php?id=38
