اقلیم : سرد
نام قدیم : دولت آباد
ملایر یکی از بزرگترین شهرستانهای
ایران و سی و پنجمین شهرستان پرجمعیت
ایران است. این شهرستان بادارا بودن ۵ شهر(
ملایر ، سامن ، ازندریان ، جوکار ، زنگته )،۴ بخش (
مرکزی ، سامن ، جوکار ، زند ) و ۱۵ دهستان و۲۲۰ روستای دارای سکنه حدود۳۵۰،۰۰۰ نفر رادرخودجای داده است.
بعضی از پژوهشگران
...مشاهده کامل متن اظهار داشته‌اند که نام ملایر ترکیبی از دو واژه «مال» و «آیر» است. در زبان کردی و لری واژه «مال» به معنی «خانه» و واژه «آیر» معرف «آگر» است که در زبان مادی به معنای آتش بوده‌است و هنوز در کردستان آتش را «آگر» می‌گویند.
بنا بر این نظر «مال آیر» که در تلفظ ملایر آمده به معنای "سرزمین آتش" بوده‌است و هنوز بعد از هزاران سال بروی کوههای شهر در شبهای نوروز آگر (آتش) روشن می‌کنند.
«مل آگر» به معنی «تپه آتش» است؛ مادها با روشن کردن آتش بر روی تپه‌ها و کوه‌ها به انتقال پیام به مسافت‌های دور می‌پرداختند. برخی از مورخان بر این باورند که اعراب در زمان حمله به ایران به دلیل اینکه در این منطقه به آب دست نیافته بودند نام منطقه را "ماء لایری" گذاشتند که بعدها به صورت ملایر در آمد.
در زمان قاجار به واسطه ساخت شهر به دست محمد علی میرزا دولتشاه، نخست به نام بانی آن «دولت‌آباد» نامیده شد و پس از آن دوباره به ملایر تغییر پیدا کرد.
شهرستان ملایر ازشمال به همدان، ازشرق به اراک، ازجنوب به بروجرد وازطرف غرب به شهرهای تویسرکان ونهاوند محدود شده است. ارتفاع این شهرستان ازسطح دریا 1780 متروفاصله اش ازهمدان وتهران به ترتیب 86 و 390 کیلومتراست.
امتداد رشته کوه الوند ازشمال وشمال شرق این شهرستان می‌گذرد وبه کوههای سربند اراک متصل می‌شود.
مورخان درمورد وجه تسمیه ملایر اقوال مختلفی ذکرکرده اند ازجمله: همزمان با ورود اسلام به ایران وحمله اعراب، سپاهیان عرب که دراین منطقه بدنبال آب بوده وآن را نیافته بودند، گزارش داده بودند که: ماء لایُری (به معنی اینکه آب دیده نمی‌شود) وبعدها این عبارت دراثرتکرار به ملایرتبدیل شده است.
روایت دیگری حاکی ازآن است که: درزمان مادها دراین منطقه با روشن کردن آتش برروی تپه‌ها وکوهها اخبار را به سایر مناطق می‌رسانده اند وازاین رو این منطقه را « مل آگر» به معنی تپه آتش نامیده اند.
مرتفع‌ترین کوه این شهرستان قله لشگردرمی باشد وکوه معروف یزدگرد با بقایای قلعه یزدگرد ساسانی درجنوب شهرقرار دارد. ازدیگرارتفاعات مهم، کوه گرمه با ارتفاع 2206 متر وکوه سرده با ارتفاع 2277 متراست.
مهمترین رودخانه ملایررود حرم آباد است که آب آن فصلی است. پوشش گیاهی شهرستان ملایرازنوع استپ کوهپایه ای است
ملایر دارای آب و هوای سرد و معتدل میباشد.دمای هوای ملایر در فصول سرد سال تا ۲۰ درجه زیر صفر نیز می‌رسد.
در تابستان هوا معتدل و دلپذیر است.
آب و هوای ملایر در گذشته‌های دور بسیار متفاوت از وضعیت کنونی آن بوده‌است، به طوری که اشاراتی که در کتاب‌های حتی چند قرن اخیر آورده شده بیانگر وجود جنگل‌های انبوه و زمین‌های حاصلخیز مناسب برای دامداری و کشاورزی بوده‌است.
حمدالله مستوفی مورخ مشهور قرن هشتم هجری قمری هنگام گذر از ملایر نوشته:
ملایر را جنگلی انبوه فراگرفته بود که وقتی از ملایر خارج میشدم به علت انبوهی جنگل آفتابی مشاهده نمی‌شد.
ملایر انبار انگور ایران است. متأسفانه در حال حاضر به علت کمبود منابع زیرزمینی آب در ملایر، بیشترین منابع طبیعی استان در جنوب غربی استان قرار گرفته است به همین علت سد کلان ملایر در ۲۷ کیلومتری ملایر در سال ۱۳۸۹ تاسیس و در حال غنی سازی منابع آب زیر زمینی ملایر میباشد.
در کتاب نادر شاه افشار آمده‌است که از ملایر تا سرابهای پر آب و پوشیده از درخت و جنگل‌ها به قدری انبوه بوده‌اند که آفتاب کمتر مشاهده می‌شده‌است. همچنین هنگام خاکبرداری در کوره‌های آجرپزی اطراف شهر غباری بسیار زیاد و خاک آلود اطاف ملایر دیده می‌شود و سنگواره‌های گوناگونی در لایه‌های این خاک‌های شنی و رسی به چشم می‌خورد.
بنابراین شواهد و موقعیت کوهستانی ملایر در دوران ایران باستان آب و هوای ملایر در زمستان‌ها سرد و پربرف و در تابستان‌ها سبز و پر آب و پوشیده از جنگل بوده‌است.
زبان اهالی این شهرستان آمیزه ای ازلری، کردی، وفارسی با لهجه لری ولک میباشد وجمعیت آن براساس آخرین سرشماری سال 1375 ، تعداد 297062 نفراست که اکثریت آنها درروستا زندگی می‌کنند وبه کشاورزی اشتغال دارند.
صنایع دستی ملایر
قالی بافی
صنعت قالی بافی در ملایر از پیشینه‌ای دور برخوردار است. اکثر قالی‌ها در قطعات زرع و نیم زرع و دو زرعی و قالیچه هستند و به ندرت فرش بزرگ بافته می‌شود.
در شهرستان ملایر و روستاهای اطراف تعداد زیادی به کار قالی بافی اشتغال دارند. نقش‌هایی که در قالی‌های ملایر و روستاهای اطراف آن بافته می‌شود در حال حاضر بسیار کمیابند.
انواع نقشه‌های بافته شده در ملایر عبارت‌اند از نقش پیچ جوزان، پنج ستاره، گلدانی دره جوزان، مانیزان، نقش انگوری، نقش حاج خانومی، نقش بوته، نقش لچک ترنج، نقش زیرخاکی، بوته ماهی، و چهار چنگ قدیم.
گیوه‌بافی و آجیده‌بافی
یکی دیگر از صنایع دستی رایج در استان همدان گیوه‌بافی است که تعدادی از روستاها به تولید آن می‌پردازند. گیوه نوعی کفش نرم، مقاوم، سبک، خنک و ارزان است که رویه آن از نخ پنبه‌ای تابیده شده و زیر آن از چرم و یا آجیده انتخاب می‌شود.
بافت زیر آجیده در علی‌آباد دمق از توابع ملایر رایج است. رویهٔ این کفش عمدتأ در روستاهای دهنود، نهروند، نهاوند و روستای آرتیمان تویسرکان بافته می‌شود.
که متاسفانه این صنعت در حال از بین رفتن میباشد.
مبل و منبت کاری
تولید انواع صنایع دستی چوبی مانند: خراطی، ظرفیت کاری، منبت کاری از دیر باز در ملایر رواج داشته است. در سالهای اخیر علاوه بر شهرهای مذکور در روستاهای روستاهای دهنو، آورزمان، حسین آباد شاملو و بخش جوکار از توابع ملایر نیز، به تولید این صنعت می‌پردازند.به طوری که فقط 60 درصد مبل و منبت کشور در شهرستان ملایر تولید می‌شود و در این زمینه می‌توان گفت که شهرستان ملایر رتبه اول را در کشور دارا میباشد.از دیگر صنایع دستی چشمگیرشهرستان ملایر می‌توان به مرواربافی یا همان سبد بافی اشاره کرد.
وجود ترکه‌های چوبی با کیفیت و مرغوب در این شهرستان از عوامل موثر در رشد این صنعت دستی در این شهرستان است.به دلیل همین کیفیت مناسب ترکه‌های ملایر هنرمندانی که دراستان‌های شمالی کشور به این صنعت دستی اشتغال دارند چوب مورد نیاز خود را از شهرستان ملایر تامین می‌کنند.این ترکه‌ها در روستاهای گوراب، داویجان، می‌آباد و حرم آباد از توابع ملایر توسط کشاورزان کاشته می‌شود.مروار بافی ملایر پس از سفال لالجین رتبه دوم صادرات صنایع دستی استان همدان را به خارج از کشور به خود اختصاص داده است.
شهرستان ملایر به شهر کریمخان زند،شهر تاکستانهای زرخیز ، نگین انگشتری غرب کشور ، شهر واقفین خیر اندیش ، شهر مردمان با فرهنگ و سرزمین زند نیز معروف است.
ملایر در جنگ تحمیلی بالغ به ۱۱۰۰ شهید گلگون کفن به انقلاب و جمهوری اسلامی تقدیم کرده است.
شهرستان ملایر مهمترین شاهراه ترانزیتی در غرب کشور است و تنها شهر در غرب کشور است که دو خط راه آهن مجزا از آن عبور می‌کند .
فرودگاه ولیعصر(عج) ملایر در دست احداث و پیگیری است.
ملایر دارای اداره گمرک مستقل از مرکز استان میباشد.این شهرستان صنعتی‌ترین شهرستان استان همدان با یازده شهرک صنعتی است.
سوغاتی
سوغات ملایر شامل کشمش، باسلوق، مبل، منبت و شیره وانگور و عسل است. شهرستان ملایر یکی از قطب‌های بزرگ کشاورزی در کشور به حساب می‌اید باغات حاصل خیز انگور این شهر باعث شده تا شهر ملایر و کارخانه‌های ان را به عنوان بزرگترین تولید کننده کشمش در ایران و دنیا تبدیل کند.
صنایع و کارخانجات
صنایع ملایر شامل سبزه، بافتینه، لحیم سازی،سیم و کابل، کیان کرد، تولید درب و پنجره پی وی سی، پتروشیمی،شهرک شیشه و غیره میباشد.معادن نقره سیلیس و اورانیوم
ملایر از معدود شهرستانهای دارای اداره استاندارد و تحقیقات صنعتی است.
منبع :http://malayer-samacollege.ir/
http://www.malayer-hm.ir/
http://www.ofoghemalayer.ir/
