اقلیم : معتدل
نام قدیم : وارنا
مساحت : 314042
جمعیت : 2480874
پیشینه تاریخی
گیلان که در اوستا از آن به نام -
وارنا- نام برده میشود مرکز باستانی اقوام مختلفی است که معروفترین آنان دو نوع گیل و
دیلم هستند. یونانیان این سرزمین را کادوسیان می‌نامند.
بعضی از محققین کادوسیان را از بومیهای
ایران قبل از آمدن آریاییها به این سرزمین می‌دانند.
بنا
...مشاهده کامل متن به گفته دیاکوئوف روسی قریب به سه هزار سال پیش، سرزمینهای پرجنگل کاسپیان کادوسیان و گیلان (گیلها) در شمال خاک ماد قرار داشته است. گیلها به تدریج با کادوسی‌ها بصورت تیره واحدی درآمدند.
گیلها در دوره حکومت مادها نیز کاملاً مستقل بودند؛ کورش هخامنشی با کمک گیلها دولت ماد را منقرض کرد.
گیلان در اواخر دوره قاجاریه، ترقی و پیشرفت زیادی کرد و به صورت دروازه اروپا درآمد و در نهضت مشروطه نیز گیلانیان نقش مهمی در به ثمر رساندن انقلاب داشتند.
مردم گیل همواره مردمی آزاده بوده اند و در طول تاریخ، هیچ حکومتی موفق نشده است این سرزمین را بگشاید و یا از آنها باج بگیرد.
تاریخ گیلان با تکیه بر پاره ای اشاره‌ها و کاوش‌های باستان شناختی به دوره پیش از آخرین یخبندان ( بین 50 تا 150 هزار سال پیش ) می‌رسد . با مهاجرت آریاییها و دیگر اقوام به این سرزمین ، از آمیزش مهاجران و ساکنان بومی منطقه ، قوم‌های جدیدی پدید آمـدند که در این میان دو قوم « گیل » و « دیلم » اکثریت داشتند .
از همان آغاز ، فرمانروایان این قوم ازآزادی کامل برخوردار بوده اند و هیچ گاه در برابر بیگانگان و یا در مقابل حکمان دیگر ، تسلیم نشده اند و حتی به اطاعت دولت ماد در نیا مـده انـد .
در قـرن ششم پیـش از مـیلاد ، گیلانیان با کوروش هخامنشی متحد شدند و دولت ماد را سرنگون کردند . در زمان ساسانیان ، گیلان استقلال خود را از دسـت داد و اردشیر بابکان به یاری ارتشی مرکب از 300 هزار مرد جنگی و نزدیک به 10 هزار سواره گیلان را تسخیر کرد .
پس از پیروزی عرب‌های مسلمان بر ایرانیان ، گیلان به مأمن علویان تبدیل شد . در حدود سال 290 هجری قمری ، مردم گیلان و دیلم کم کم به مذهب علویان روی آوردند و در گسترش آن نیز کوشش بسیار کردند.
سلسله دیلمیان در دوران فرمانروایی خود به بغداد لشگر کشیدند و خلیفه عباسی را شکست دادند . مغولان در زمان اولجایتو موفق شدند برای مدت کوتاهی این سرزمین را تصرف کنند .
گیلانیان در به قدرت رسیدن صفویان نقش مهمی را ایفا کردند.
در زمان سلطنت شاه عباس اول ، گیلان استقلال خود را از دست داد . در سال 1071 هجری قمری ، قوای روسیه به دستور پتر کبیر به گیلان حمله برد و رشت را تا سال 1145 هجری قمری در اشغال خود نگه داشت .
گیلکها در پیروزی انقلاب مشروطیت نیز سهمی عمده داشتند . آنها در سال 1287 هجری قمری تهران را فتح کردند . نقش مردم گیلان در نهضت میرزا کوچک خان جنگلی نیز از نمونه‌های درخشان تاریخ این سرزمین است .
استان گیلان شامل سرزمین پست و جلگه ای جنوب و جنوب غرب دریای خزر تا خط الرأس ارتفاعات تالش و بخشی از دامنه‌های شمالی و جنوبی البرز غربی ( حوزه انتهای دره شاهرود ) است.
این استان که توسط حصار بلند البرز و تالش از بقیه سرزمین ایران جدا گردیده از شمال به دریای خزر و کشور آذربایجان، از غرب به استان اردبیل، از شرق به استان مازندران و از جنوب به استان قزوین و زنجان محدود است و مساحتی بالغ بر 14000 کیلومتر مربع را داراست.
گیلان دهمین استان پرجمعیت و بیست و هشتمین استان وسیع ایران است. تراکم جمعیت در این استان با ۱۷۷ نفر در هر کیلومترمربع جایگاه سوم را در ایران دارد. کلانشهر رشت با داشتن ۴۶ درصد جمعیت کل استان، مرکز و پرجمعیت‌ترین شهر استان گیلان و دوازدهمین شهر پرجمعیت ایران و پرجمعیت‌ترین شهر سه استان ایران در ساحل دریای خزر است.
طبیعت گیلان، پوشیده از جنگل و دارای آب و هوای معتدل و مرطوب است. این استان شامل مناطق سرسبز شمال غربی رشته‌کوه البرز و بخش غربی کرانه‌های جنوبی دریای خزر است.
استان گیلان از سال ۱۳۴۴ در تقسیمات کشوری ایران به عنوان استان مستقل وارد شد. این منطقه پیش از آن ولایت گیلان و استان یکم خوانده می‌شد.
بیش از ۴۰ رودخانه در گیلان جریان دارند که مهم‌ترین آنها سفیدرود است. دیگر رودهای مهم گیلان کرگان‌رود، اسالم، دیناچال، شیوه‌رود، عمل‌کنده، وزیرکنده، حسن‌کیاده، دهکا، چمخاله، کیان‌رود و پیله‌رود هستند.
مناطق کم‌ارتفاع ساحل دریای خزر به دلیل وضعیت توپوگرافیکشان، دارای نوعی بسیار ویژه از آب و هوای هیرکانی هستند. کل استان گیلان متعلق به این منطقهٔ به طور خاص مرطوب و سبز است.
موقعیت جغرافیایی
استان گیلان یکی از استان‌های شمالی کشور با مسا حت 14711 کیلومتر مربع میباشد. این استان در 36 درجه و 34 دقیقه تا 38 درجه و 27 دقیقه عرض شمالی و 48 درجه و 53 دقیقه تا 50 درجه و 34 دقیقه طول شرقی از نصف النهار قرار گرفته است.
درازای آن از شمال باختری به جنوب خاوری ، 235 کیلومتر و پهنای آن ، از 25 تا 105 کیلومتر تغییر می‌کند. رشته کوههای البرز با ارتفاع متوسط 3000 متر، همانند دیواری در باختر و جنوب گیلان کشیده شده و این منطقه جز از راه دره منجیل، راه شوسه دیگری به فلات ایران ندارد .
کمترین فاصله کوه از دریای خزر (در بخش حویق از شهرستان تالش) نزدیک به 3 کیلومتر و بیشترین فاصله آن از دریا (در امام زاده هاشم ، مسیر جاده رشت- قزوین) حدود 50 کیلومتر است.
این استان، از شمال به دریای خزر و کشورهای مستقل آسیای میانه، از غرب به استان اردبیل، از جنوب به استان زنجان و قزوین و از شرق به استان مازندران محدود می‌گردد.
بر اساس آخرین تقسیمات کشوری ، تا پایان شهریور سال 1383 ، استان گیلان دارای 16 شهرستان ، 48 شهر و 43 بخش، 109 دهستان و 2892 آبادی (2690 آبادی دارای سکنه و 202 آبادی خالی از سکنه ) میباشد.
اقوام در گیلان
در استان گیلان، اقوام مختلفی زندگی می‌کردند که امروزه بر اثر عوامل طبیعی، تاریخی و سیاسی و مهاجرتها و ارتباطات وسیع قرن اخیر بین این استان با سایر نقاط کشور ، اثر چندانی از آن اقوام مشاهده نمی‌شود.
این اقوام عبارتند از:
1- گیل
2- دیلم
3- کادوسها
4- مادها
5- کاسها (کاسپین ها)
6- دوربیکها
ـ نام دریای خزر که در زبان انگلیسی ، کاسپین نامیده میشود از نام قوم کاسپین گرفته شده است.
ـ چون دوربیکها در حوالی درفک کوه زندگی می‌کردند نام قله درفک از نام این قوم، گرفته شده است.
- نژادها و تیره هایی که هم اکنون در گیلان زندگی می‌کنند شامل گیلکها، تالشی ها، کردها، ترکها، ارامنه و مازندرانی‌ها هستند .
گویشها و لهجه‌های محلی
1- گیلکی
2- تالشی
گیلکی :
از زبانهای ایرانی و یکی از شعب زبان پهلوی است که در واقع به عنوان زبان مادری مردم گیلان محسوب می‌گردد.
گیلکی خود به چند شاخه تقسیم میشود که هرچه به طرف شرق و جنوب استان گیلان پیش برویم گویشها با یکدیگر اندکی اختلاف پیدا می‌کنند . شمار مردم گیلکی زبان در گیلان ، بیشتر از یک میلیون نفر است اما اغلب فارسی را نیز می‌دانند .
تالشی :
در قسمت غرب و شمال غرب استان به ویژه واقع در مرز ایران و جمهوری آذربایجان ، عده ای به این زبان تکلم می‌کنند. این زبان از جمله زبانهای شمال غربی ایران است که در زمانهای قبل (تا حدود قرن 10 هجری قمری) در سرزمین آذربایجان رایج بوده و از آن پس، جای خود را به یکی از گویشهای ترکی داده است .
از زبانهای مهم دیگر استان گیلان ، زبان دیلمی را می‌توان نام برد که با گویش گیلکی تفاوتهای اساسی دارد .
اقتصاد گیلان، بر پایه کشاورزی، دامداری، صیدماهی و پرورش زنبور عسل و کرم ابریشم استوار است. مهم‌ترین محصولات کشاورزی شامل برنج و چای میباشد، که در شهرهای مختلف گیلان، از جمله لاهیجان و رودسر کشت می‌شوند.
زیتون نیز از دیگر فرآورده‌های زراعی است که کشت آن در شهرستان رودبار رایج است. مراکز مهم صید ماهی عبارتند از بندر آستارا، بندر کیاشهر و بندرانزلی. مهم‌ترین مراکز پرورش زنبور عسل عبارتند از اشکور بالا و پایین، عمارلو، دیلمان،آستارا و تالش.
دامداری نیز در مناطق کوهپایه‌ای انجام میشود. گندم و جو، بادام زمینی، توتون و فندق نیز از دیگر محصولات زراعی گیلان می‌باشند که هنوز نیز به صورت انبوه در نقاط مختلف استان کشت می‌شوند.
منبع :http://www.gchto.ir/http://fa.wikipedia.org/http://www.gilan.ir/
