اقلیم : گرم
نام قدیم : آرا راکتا، آاراکتا، کاون، ابرکاون، برکمان، ابرکافان، بنی کاوان، ابن کاوان، کیش، قیس، طویله(دراز)، لافت، لار، باسعید(باسعدو )، کسم، کشم، جاسک، خاسک، قاسمی، جسم
برخلاف شهرستان
ابوموسی که بیشترین فاصله را با خشکی بدنه کشور دارد،
قشم نزدیکترین شهرستان جزیره‌ای به حوزۀ خشکی
هرمزگان است و با فاصلۀ حدود دو کیلومتر از خشکی بزرگ
ایران ...مشاهده کامل متن واقع شده است.
جزایر لارک، هرمز و هنگام که بخش‌هایی از این شهرستان به شمار می‌آیند، همچون سد دفاعی در برابر تهاجم دریایی به این جزیره محسوب می‌شوند که زمامداران منطقه نیز به اهمیت این جزایر پی برده‌اند.
این جزایر می‌توانند عهده‌دار نقش‌های سیاسی، اقتصادی، نظامی، استراتژیک، اجتماعی و فرهنگی در منطقه باشند.
قشم بزرگترین جزیره‌ی مسکونی ایران و یکی از زیباترین و با صفاترین مناطق گردشگری سرتاسر ناحیه‌ی جنوب ایران به شمار می‌آید. این شهرستان از مهم‌ترین مناطق استان هرمزگان بوده و دارای تاریخی طولانی است.
سابقه حکومت درقشم به پیش از اسلام می‌رسد. امرای قشم با داشتن نیروی زمینی و دریایی حاکمیت خود را حفظ می‌کرده‌اند. چنان‌که در کتب تاریخی آمده، توجه به قشم در دوره ایلخانی مغول‌ها بالا می‌گیرد.
با ورود پرتغالی‌ها به خلیج فارس، قشم به‌دست آنها می‌افتد و این استیلا تا قرن یازدهم هجری (دوره صفویان) ادامه می‌یابد. از این هر سه دوره بقایایی به‌جامانده که امروزه جزو آثار دیدنی این منطقه محسوب می‌شوند.
جغرافیای طبیعی و جامعۀ انسانی
جزیرۀ قشم به همراه سه جزیرۀ لارک، هرمز و هنگام بزرگترین شهرستان استان هرمزگان را در حوزۀ آبی تشکیل می‌دهند. شهرستان قشم با پهنه‌ای در حدود 9/1609 کیلومتر مربع (4/2 درصد از کل مساحت استان) بزرگترین مجموعۀ جزیره‌ای دریای جنوب ایران را به خود اختصاص داده است.
به عبارتی قشم بزرگترین جزیرۀ خلیج‌فارس است که چندین برابر کشور بحرین مساحت دارد. (حدود دو و نیم برابر)
شهرستان قشم از شمال به شهرستان‌های بندرعباس و خمیر، از شمال غربی و غرب به شهرستان بندرلنگه،از شرق به آبهای ساحلی میناب و از جنوب به شهرستان ابوموسی، محدود می‌گردد.
قشم دارای حدود یکصد و یک آبادی است که تنها شصت و شش آبادی آن مسکونی و بقیه خالی از سکنه‌اند. خشکسالی‌های پی در پی و کمبود آب، نقش مهمی در مهاجرت ساکنان این آبادی‌ها به مناطق شهری و خوش آب و هوا و همچنین کشورهای عرب حاشیۀ جنوب خلیج‌فارس داشته است.
جزیرۀ قشم حدود 1491 کیلومتر مربع مساحت دارد. این جزیره با طولی در حدود یکصد و پانزده کیلومتر و عرضی میان ده تا سی و پنج کیلومتر و با فاصله‌ای در حدود دو کیلومتر با پهنۀ خشکی کشور (حدفاصل ساحل بندر لافت تا بندرپل) پهلو به پهلوی خاک ایران زمین قرار دارد.
این جزیره در امتداد ساحل کشور در مسیر شمال شرقی به جنوب غربی امتداد دارد.
بیشترین فاصلۀ طول این جزیره (حد شرقی _ غربی) حد فاصل میان شهر بندری قشم (در شمال شرق جزیره) تا بندر باسید و (باسعید و) در غرب جزیره و بیشترین فاصلۀ عرض قشم، در مسیر شمالی جنوبی میان بندر لافت و منطقۀ شیبدار در جنوب شرقی دیرستان است.
برخی صاحب‌نظران معتقدند که قشم در گذشته به صورت شبه جزیره‌ای به بدنۀ خشکی ایران چسبیده بود اما به مرور زمان بر اثر تحولات زمین از آن جدا شده است. آبراهی که قشم را از بدنۀ خشکی کشور جدا می‌کند، شامل آبراه (تنگه) خوریان و جعفری است که اروپاییان به آن تنگۀ کلارنس می‌گفتند.
ارتفاعات جزیرۀ قشم دنبالۀ برجستگیهای زاگرس پست به شمار می‌آیند که این بلندیها آهکی و دارای بریدگیهای تند و قائم می‌باشند که برخی از آنها به کرانه جزیره چسبیده‌اند و برخی نیز تا چند کیلومتر فاصله دارند.
مرتفع‌ترین مناطق جزیره در جانب غربی (سی و پنج کیلومتری شرق باسیدو)، در سلسله کوههای بوخو در منطقۀ نمکدان به کیش کوه معروف است و حدود سیصد و نود و هفت متر ارتفاع دارد.
همچنین تپه ماهورهای متعددی در این جزیره وجود دارد.
اراضی واقع در غرب و جنوب غربی شهر که نسبت به دیگر مناطق این جزیره مرتفع‌تر هستند، به تپه‌ای موسوم به «پرتگاه قشم» ختم می‌شوند. دامنه‌های شمالی و غربی این تپه بسیار شیبدار است و قلۀ پهن آن با ارتفاع یکصد و هفتاد متر در شش کیلومتری غرب شهر قشم قرار دارد.
همچنین «گرد مغو کوه» با یکصد و چهل و دو متر ارتفاع در 2/2 کیلومتری جنوب شرقی روستای باسیدو قرار دارد. قلۀ معروف به فینگر با ارتفاع 5/279 متر و کوه بیسکو با ارتفاع دویست و نود و چهار متر از دیگر ارتفاعات منطقه به شمار می‌آیند.
جزیرۀ قشم به دلیل بریدگیهای متعدد، دارای چندین لنگرگاه است که نه لنگرگاه آن به طرف بدنۀ خشکی ایران (حاشیۀ شمالی) و پنج لنگرگاه دیگر آن به سمت آبهای بین‌المللی (حاشیۀ جنوبی) است.
مهترین لنگرگاههای حاشیۀ شمالی قشم عبارتند از: لنگرگاه قشم، درگهان، کوهی، چاهو، لافت، گوران، نمکدان، باسیدوی نو، باسیدوی کهنه و چندین لنگرگاه دیگر نیز در حاشیۀ جنوبی جزیره وجود دارند که عبارتند از: کنی (کانی)، دیرستان و لنگرگاه شیب دراز.
یکی از معروفترین لنگرگاههای این جزیره لنگرگاه کارگه است که در گذشته دراختیار شرکت نفت قرار داشت.
چندین دشت حاصلخیز نیز در جزیرۀ قشم وجود دارد که دارای منابع آب شرب می‌باشند و از گذشته آب دیگر مناطق قشم و حتی جزایر اطراف آن را تأمین می‌کردند. یکی از این مناطق حاصلخیز، دشت توریان است که نخلستان نسبتاً انبوهی در آن وجود دارد و بیشتر محصولات زراعی قشم در این دشت تولید می‌شود.
دشت توریان شامل روستاهای رمکان، باغ بالا، توریان، گربه‌‌دان، کوشه، تم سنتی و جی‌جیان است.
وسعت حوزۀ آبریز این دشت حدود پنجاه کیلومتر مربع می‌باشد. در این دشت رودخانۀ دائمی وجود ندارد. اما عبور رودخانه‌های فصلی لیت و خالدین در فصل بارندگی باعث تغذیۀ این دشت می‌شود.
حدود سیصد چاه عمیق و نیمه عمیق و پنج سد خاکی برای بهره‌برداری از آب این دشت احداث شده است. به دلیل برداشت بی‌رویه، کیفیت آب آن نسبت به گذشته تغییر زیادی کرده است.
علاوه بر سفرهای آب زیرزمینی، تعداد فراوانی آب انبار و چندین سد از گذشته تا به حال آب این جزیره را تأمین می‌کنند که می‌توان به سد تل بالا، سد پی‌پشت و سد دم اشاره کرد.
این سدها متعلق به دورۀ ساسانیان است که در روزگار صفویه مجدداً مرمت گردید و بعدها رو به ویرانی نهاد و امروزه نیز مجدداً مورد توجه قرار گرفته‌اند.
به دلیل وجود منابع آب، قشم در گذشته نسبت به سایر جزایر منطقه آبادتر و پررونق‌تر و یکی از کهن‌ترین سکونتگاههای بشری بوده و در آن پرورش حیوانات و کشت محصولات زراعی رواج فراوانی داشته است.
تاورنیه در مورد قشم نوشته است:
«... از حیث حاصلخیزی بر تمام جزایر مشرق زمین تفوق دارد. در سایر جزایر گندم و جو به عمل نمی‌آید، اما در قشم به حد افراط می‌روید. اگر مجاورت قشم نمی‌بود، زندگانی در هرمز خیلی سخت می‌شد.
به جهت اینکه علیق و علوفۀ دام را غالباً به هرمز حمل می‌نمایند
وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
جزیره قشم، در گذر زمان به نام‌های آرا راکتا، آاراکتا، کاون، ابرکاون، برکمان، ابرکافان، بنی کاوان، ابن کاوان، کیش، قیس، طویله(دراز)، لافت، لار، باسعید(باسعدو )، کسم، کشم، جاسک، خاسک، قاسمی، جسم و قشم سرشناس بوده است و ایرانیان پیش از اسلام، این شهر و جزیره را «برخت» و «ابرکاوان» می‌خوانده اند.
این جزیره به دلیل دراز بودن، از سوی عرب ها، به طویل ( طویله، دراز)، نام گذاری شد. نام گذاری آن به یافت یا لافت نیز، به دلیل وجود آبادی لافت، که از بزرگترین روستاهای قشم است، می‌باشد.
عرب‌ها شهر و جزیره قشم را بیشتر با( ک) فارسی نوشته اند و همچنین فارسی زبانان و ساکنان محلی لارستان نیز( ک) را جایگزین (ق) کرده و قشم را به گونه فارسی آن «کشم» گویند.
یکی از نام‌های پیشین شهر و جزیره قشم «لار» بوده است، زیرا روزگاری بخش بزرگی از کرانه ها، بندرها وجزیره‌های خلیج فارس، زیر نظر حکمرانان لارستان اداره می‌شد، و به این بندرها و جزیره‌ها لار می‌گفتند و نام‌های جزیره لارک و لارستان نیز از این نام، ریشه گرفته اند.
در گذشته جزیره قشم را به دلیل مرکز توانایی و حاکم نشین آن، نام گذاری کرده بودند. روزگاری که باسعیدو(باسعدو)، مرکز حکومت بوده جزیره قشم را «باسعیدو» نامیده بودند.
شهر و جزیره قشم پیش از اسلام، از هزاره 3 پ . م و به گفته ای از هزاره 8 پ . م به بعد در قلمرو ایلامیان، هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان بوده است. با برافتادن دولت ساسانی، قشم که از پایگاهای دریایی، بازرگانی و نظامی ساسانیان بود، به دست مسلمانان افتاد ومردم شهر و جزیره قشم خانه‌های خود را رها نموده و به نواحی آرام‌تری کوچ کردند.
این وضع تا دوران حکومت خاندان‌های ایرانی ادامه داشت تا این که در سده‌های 3 و 4 هـ . ق، قشم بار دیگر پیشرفت کرد وبه دلیل وجود آب شیرین در مرکز جزیره، گروههای تازه ای به کار کشت پرداختند.
از اواخر سده 7 هـ . ق شهر و بندر قشم بار دیگر پایگاه خوبی برای بازرگانان حوزه خلیج فارس گردید. اما ناآرام بودن ایران (سده 8 تا 10 هـ . ق) میدان را برای تاخت و تاز عرب‌های قاسمی باز گذاشت و مردم قشم سال‌ها در رنج بودند.
حکومت صفوی، با پایان بخشیدن به این اوضاع، کارهای عمرانی بسیاری را انجام دادند. متأسفانه در این دوران به دلیل دخالت‌های استعمارگران اروپایی و گرفتاری‌های ایران با کشورهای عثمانی، شهر و جزیره قشم به دست پرتغالی‌ها افتاد.
اما به کوشش شاه عباس بزرگ صفوی دست پرتغالی‌ها برای همیشه از پهنه دریای پارس و قشم کوتاه شد. باوجود فراز و نشیب‌های زیادی که شهر و جزیره قشم در350 سال بعد داشت، این جزیره از نواحی ویژه و مورد توجه دولت است و برنامه‌های عمرانی و اقتصادی بزرگی که در دست انجام است، دگرگونی‌های شگرفی را در جایگاه مردم قشم از نظر فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی به وجود خواهد آورد.
صنایع و معادن
شهرستان قشم از لحاظ صنایع نیز دارای توانایی‌هایی است که از مهم‌ترین صنایع این شهرستان می‌توان لنج سازی، قایق فایبرگلاس، شیلات، پارچه بافی و صنعت پالایش نفت و گاز کورزین را نام برد.
مرا کز اولیه ساخت لنج در جزیره قشم لافت،گوران، و دولاب هستند. این آبادی‌ها با داشتن خورهای طبیعی امروزه نیز از مراکز بزرگ تولید و ساخت لنج‌های سنتی هستند.
در حال حاضر بیشتر لنج‌ها در شهر قشم، کولقان، درگهان، رمچاه، سوزا لافت، دولاب، و گوران ساخته می‌شوند. پالایشگاه گازگورزین قشم، که از پنج حلقه چاه تغذیه می‌کند، پس از پالایش، به وسیله لوله‌های 12 اینچی از لافت کهنه به بندر پل و پس از 70 کیلومتر به نیروگاه بندرعباس می‌رسد تا انرژی گازی را به الکتریسیته تبدیل کند.
توان پالایش و حمل گاز طبیعی به نیروگاه حرارتی بندرعباس در صورت امکان مصرف روزانه یکصد میلیون فوت مکعب است.
از معادن شهرستان قشم می‌توان معدن نمک، منابع گاز قشم، معدن سنگ لاشه، شن و ماسه و معدن خاک سرخ در شهر هرمز را نام برد. کوه نمکدان در 85 کیلومتری شهر قشم قرار دارد.
این منابع به کونه تپه‌های گنبدی شکل و به قطر 7 کیلومتری و بلندی 237 متر از سطح دریا قرار گرفته اند و انبارهای آن 420 هزار تن برآورده شده است. در حال حاضر از معدن نمکدان، سه گونه نمک آبی (پایو)، کوهی، بلور (ترکه) بهره برداری می‌شود.
به دنبال اجرای پروژه هایی مانند صنایع فولاد، مس سرچشمه و نیروگاه حرارتی توانیر، بهره برداری از گاز گورزین جزیره قشم آغاز شد و منابع گاز سلخ جزیره به دلیل نامرغوب بودن (ترش) مورد استفاده قرار نگرفت.
شرکت ملی نفت ایران از چندین سال پیش اقدام به کاوش، حفاری در جزیره قشم کرده و در همه کاوش‌ها به منابع گاز طبیعی دست یافته است.
مذهب
بیشتر ساکنان بومی قشم، تسنن شافعی است. شیعیان این جزیره بیشتر منشأ مینابی و بندرعباسی دارند. در حال حاضر نیز جمعیت غیربومی از مناطق مختلف کشور برای انجام امور اداری، نظامی و انتظامی، تجارتی و تفریحی به صورت کوتاه و بلندمدت در قشم به سر می‌برند که از میان گروههای مختلف قومی و مذهبی ایران به شمار می‌آیند.
کشاورزی و دام داری
از نظر کشاورزی، به ویژه باغ‌داری، شهرستان قشم جایگاهی در حد خودکفایی دارد و از مکان‌های زیر کشت آن می‌توان رمکان، توریان، کوشه، کاروان، دیرستان را نام برد.
فرآورده‌های کشاورزی این شهرستان مانند گندم، جو، تره‌بار به اندازه نیاز محلی تولید شده و فرآورده‌های باغی شامل خرما و مرکبات (لیموترش و پرتقال) علاوه بر نیاز محلی، صادر نیز می‌شوند.
بیشتر فرآورده‌های جزیره قشم در دشت توریان به عمل می‌آید و آب کشاورزی آن، به وسیله 300 حلقه چاه نیمه ژرف و یک سد خاکی تأمین می‌شود. علاوه بر آن، 5 سد خاکی در این شهرستان بنا شده است.
دام‌داری به ویژه پرورش بز، گوسفند، گاو، گوساله و شتر در این شهرستان رواج دارد، که از میان آنها بز تالی (جزیره ای و پاکستانی) اهمیت ویژه ای داشته، به طوری که پرورش بز تالی جزیره ای به دلیل دارا بودن پاره ای ویژگی از رونق زیادی برخوردار می‌باشد.
صادرات شهرستان قشم گونه‌های ماهی ومیگو، صنایع دستی، قایق، لنج و خاک سرخ است. از آن‌جایی که صید آبزیان در این شهرستان از جایگاه خوبی برخورداربوده وبیش‌تر مردم این شهرستان ماهی گیر و کارگر معدن خاک سرخ هستند، ماهی، میگو و خاک سرخ مهم‌ترین صادرات منطقه را تشکیل می‌دهند.
از مهم‌ترین صنایع دستی مردم شهرستان قشم می‌توان به لنج سازی، گلابتون دوزی، خوس دوزی، شک دوزی، سوند و حصیربافی، توربافی، گرگور سازی اشاره کرد.
به‌جرات می‌توان گفت که لنج سازی قدیمی‌ترین صنعت سازمان یافته و منظم سواحل جزایر جنوبی ایران است شاید بتوان با احتیاط گفت که عمر این حرفه و صنعت بومی با تاریخ دریانوردی و بازرگانی ایرانیان قدیم درهم آمیخته است.
در حال حاضر بیش‌ترلنج‌های ساخته شده در جزیره قشم چه از نظر حجم و اندازه و چه نوع شناور به وسیله استادان محلی طراحی و پرداخته می‌شود. یادگیری و آموزش فن جلافی (نجار لنج) به‌طور تجربی است و پسران از پدرانشان به ارث برده اند.
این صنعت یک صنعت کاملا مردانه است و زنان در آن دخالتی ندارند.
منبع :باتشکر از غلامرضا زعیمی
http://tarikhejonoob.blogfa.com/
http://www.geshmesland.blogfa.com/
http://www.agencytravel.ir/
http://direstancity.blogsky.com/
