عمارت مسعودیه به همراه
باغ نگارستان، باغ لاله‌زار و باغ سردار ایروانی یکی از اماکنی است که در محدودۀ شمال حصار شاه طهماسبی
تهران در عصر ناصری بنا شده و همچنان که خصوصیات باغهای ایرانی را داراست با نقش‌مایه‌ها و عناصری از معماری فرنگی مزین شده است.
عملیات احداث عمارت مشتمل بر بیرونی و اندرونی و دیگر ملحقات در سال ۱۲۹۵ هجری قمری به فرمان مسعود میرزا ملقب به ظل‌السلطان فرزند ناصرالدین شاه و به سرکاری رضاقلی‌خان ملقب به سراج‌الملک در زمینی به وسعت ۴۰۰۰ متر مربع از اراضی باغ نظامیه به اتمام رسید.
این محل از همان سالهای ۱۲۹۰ قمری به بعد که باغ عمارت نظامیه توسط مسعود میرزا خریداری و بنای عمارت در آن آغاز شد، به مسعودیه شهرت یافت.
مجموعۀ
عمارت مسعودیه شامل ۵
عمارت دیوانخانه، سفره‌خانه، حوضخانه، عمارت سید جوادی، عمارت مشیرالملکی و عمارت سردر، پُر است از گچبری، کاشی‌کاری، خطاطی، نقاشی دیواری و به طوری کلی تزئینات نفیس، تقسیم‌بندی‌های فضایی و عملکردهای متنوع و موقعیت مکانی آن در محدودۀ میدان
بهارستان که بسیاری از مهم‌ترین حوادث تاریخ معاصر را به
...مشاهده کامل متن خود دیده است از خصوصیات منحصر به فرد آن به شمار می‌آید.
این مجموعه تاریخی دارای ۷ کتیبه است که دو کتیبه در سردر اصلی، یک کتیبه در سردر کالسکه‌رو، دو کتیبه در عمارت دیوانخانه و دو کتیبه نیز در عمارت مشیریه قرار دارد.
ظل‌السلطان در سال ۱۳۲۷ قمری چند سال پیش از مرگ، به پسر خود وکالت داده بود که عمارت مسعودیه را به هر کس که مایل باشد، بفروشد. این چنین بود که همدم‌السلطنه، همسر جلال‌الدوله و دختر میرزا یوسف مستوفی‌الممالک صدراعظم در سال ۱۳۲۸، عمارت مسعودیه را به مبلغ ۵۰ هزار تومان خریداری کرد.
در این معامله که وکیل همدم، خود مستوفی‌الممالک بود بناهای مسعودیه بالغ بر ۴۰ باب به او واگذار شد.
با سقوط حکومت قاجار این ساختمان سالهای پر فراز و نشیبی را طی کرد و بار‌ها در ید اختیار دولتمردان دست به دست شد. چنان که در دوران پهلوی مدتی به عنوان وزارت معارف و صنایع مستظرفه مورد بهره‌برداری قرار گرفت، در فاصله سالهای ۱۳۴۲ و ۱۳۴۳ تابلوی دانشکده افسری بر سردرش بالا رفت و بعد‌ها به مدت چند دهه به عنوان ساختمان وزارت آموزش و پرورش استفاده شد.
حتی پس از انقلاب که شهیدان محمدعلی رجایی و محمدجواد باهنر در وزارت آموزش و پرورش خدمت می‌کردند نیز دفتر کارشان همچنان در همین عمارت واقع بود.
اما سرانجام در تاریخ ۲۷ دی ماه ۱۳۷۷ بود که عمارت مسعودیه، ۱۲۰ سال پس از اتمام عملیات ساخت، به شمارۀ ۲۱۹۰ در فهرست آثار ملی ثبت و به میراث فرهنگی واگذار شد.
عمارت مسعودیه در طول سالهای عمر خود شاهد وقایع بسیار زیادی بود. در جریان جنبش مشروطه با توجه به نزدیکی آن به میدان بهارستان و اختلاف ظل السلطان با برادرش مظفر الدین شاه و فرزند او، یکی از پایگاه‌های مشروطه خواهان و مخالفان محمد علی شاه بود.
در سال ۱۲۸۷ در نزدیکی این عمارت بمبی دست ساز زیر کالسکه محمد علی شاه منفجر شد که بهانه لازم را برای به توپ بستن مجلس دست او داد. پس از واقعه بهارستان، عمارت مسعودیه نیز به همراه خانه ظهیرالدوله و سایر مشروطه خواهان به رگبار بسته شد.
بنای بسیاری از ساختمان‌های فرهنگی کشور در این عمارت گذاشته شد. نخستین کتابخانه و موزه ملی ایران جایی در گوشه این عمارت برپا شدند. در حدود سالهای ۱۳۰۴ انجمن معارف با استفاده از یکی از اتاق‌های آن نخستین کتابخانه رسمی کشور را که پایه اصلی و اولیه کتابخانه ملی بود را گذاشت.
چند سال بعد نیز یکی دیگر از اتاق‌های آن به عتیقه‌های باستانی که از گوشه و کنار ایران به دست آمده بود اختصاص یافت و در حقیقت نخستین موزه ایران در آن پایه‌گذاری شد.
اشیای عتیقه همین جا در سال ۱۳۱۸ به موزه ملی منتقل شد.
منبع :
http://tarikhirani.ir/
hamshahrionline.ir
tehran.ir
