کوه سبلان

کوه سبلان (به ترکی آذربایجانی: ساوالان، به تالشی: سفلون، Sabalan Peak ) و سومین قله بلند ایران، ارتفاع آن ۴۸۱۱ متری، آتشفشانی خاموش و در ۲۵ کیلومتری جنوب شرقی مشکین‌شهر واقع است.
کوهستان سبلان به طور کلی سه قله معروف دارد، قله اصلی یا آتش فشان آن به نام سلطان ساوالان بلندترین نقطه آذربایجان است و دو قله دیگر آن به هرم و کسری مشهورند.
کوه سبلان از مجموعه‌ای از ارتفاعات متعدد تشکیل شده که به موازات ارسباران ولی اندکی در شرق آن کشیده شده‌است.
امتداد آن شرقی–غربی است و از شرق و شمال و جنوب کوهی به نام قوشه داغ آنرا به رشته کوه ارسباران متصل می‌کند. در جنوب آن کوه بزقوش، که از سمت جنوب غربی به کوهستان سهند مربوط است، کشیده شده‌است.
تمام قله‌های سبلان در همهٔ ایام سال پوشیده از یخ و برف‌های دائمی هستند.
در جبهه غربی قله سلطان و در کنار جانپناه، سنگی به شکل عقاب به نام قارتال (در ترکی آذربایجانی به معنی عقاب) قراردارد که در طول زمان به نماد سبلان تبدیل شده‌است.این قطعه سنگ به شکل عقابی است که نشسته و سر را به سوی شرق چرخانده‌است.
سبلان چشمه‌های آب گرم و سرد معدنی فراوانی دارد و در حقیقت بلندترین کوه استان‌های آذربایجان ...مشاهده کامل متن غربی و شرقی محسوب می‌گردد. کوهستان عظیم وآتش فشانی سبلان که به زبان آذری ساوالان خوانده می‌شود از کوه‌های متعدد بلندی چون صائین ، نرمیق ، قوشه داغ ، و… تشکیل شده است.
دامنه‌های این کوهستان در بخش مرکزی از چهارسو به شهرستان‌های مشکین شهر و اهر در شمال، تبریز در مغرب ، سراب درجنوب و اردبیل در شرق مشرف می‌باشد. سبلان به شکل مخروط زیبائی است و دهانه آتش فشان خاموش آن در حال حاضر به صورت دریاچه ای در آمده است.
اطراف این دریاچه در تمام سال پوشیده از برف و یخ است.
دامنه‌های شمالی آن به دره رود قره سو و اهرچایی و دامنه‌های جنوبی آن به شاخه‌ها ی آجی چای منتهی می‌گردد.
بنابراین سبلان بخش عمده ای از آب‌های حوضه رود ارس و دریاچه ارومیه را تامین می‌کند در دامنه‌های سبلان چشمه‌های فراوان آب گرم وآب سرد معدنی وجود دارد از جمله موئیل سویی ، شابیل ، قوتورسویی و ...که در فصول مختلف مورد استفاده اهالی مشکین شهر وگردشگران قرار می‌گیرد. در بالای قله سبلان حفره ای وجود دارد که دهانه آتش فشان سبلان بوده است و امروزه به صورت دریاچه ای در فصل گرم ظاهر می‌شود.
سبلان با رودها ، یخچالهای دائمی و طبیعت بکر ، نمونه ای است از هنر بی همتای خلاق آن .این کوه بنا به روایت هایی محل عبادت زرتشت ، پیامبر ایران باستان است.
نام سبلان
سبلان در میان ترک زبانان محلی ایران "ساوالان" و در میان تالشی‌ها "سَوَلون" خوانده می‌شود. درباره ریشه این واژه، دو نظریه مطرح است: نخست آنکه برخی معتقدند نام این کوه ریشه در زبان ترکی دارد؛ بدین ترتیب که نام ساوالان از دو بخش «ساو» و «آلان» تشکیل شده‌است که به ترتیب به معنای «صدا» «پیام» یا «وحی»، و «گیرنده» است؛ بدین سان، «ساوالان» به معنی «گیرنده پیام» یا«گیرنده وحی» خواهد بود.
و این می‌تواند به خاطر روایت گوشه نشینی سی ساله زرتشت در این کوه باشد.
اما روایت دیگر، مربوط به معنای تالشی و گیلکی سَوَلون است. در زبان گیلکی "سَه" یعنی بالا، "وَ" یعنی برف و "لون" یعنی لانه. بنابراین سَوَلون را می‌توان "آشیانه بلند برف" دانست.
بر قلة کوه آتشفشان سبلان، در داخل دهانه آتشفشانی آن یک دریاچه که محیط آن بیضی شکل است وجود دارد که در ردیف دریاچه‌های آتشفشانی محسوب می‌شود. کف این دریاچه از بازالت، آندزیت و تراکیت تشکیل شده و آب آن تنها از طریق ریزش برف تامین میگردد.
از نظر شیمیائی، آب این دریاچه در ردیف آبهای سولفاته کلسیک سدیک بسیار سبک و غنی از سیلیس می‌باشد و موجود آبزی در آن مشاهده نمی‌شود.
دریاچه سبلان که در ارتفاع 4811 متری از سطح دریا و درون دهانة آتشفشانی کوه سبلان قرار دارد از نظر علم دریاچه شناسی « limnology » اختصاصاتی خاص دارد که در سایر دریاچه‌ها مشاهده نمی‌شود.
قله‌ی آتشفشانی سبلان، حدود 5 کیلومتر مربع مساحت دارد و مخروط آتشفشانی در جنوب شرقی قله قرار گرفته است در داخل این مخروط، دریاچه‌ای با محیط بیضی شکل به اقطار 140 متر و 80 متر وجود دارد.
سطح آب دریاچه تقریبا 25 متر پائین‌تر از لبه‌های مخروط آتشفشانی است. ناحیة شمالی دریاچه پوشیده از یخچالهای دائمی است و ارتفاع این یخچالها در گرمترین ماههای سال کمتر از 25 متر نمی‌شود.
درصورتی که ناحیة جنوبی دریاچه با گرم‌شدن هوا ، عاری از برف و یخ میگردد. دامنه‌های مخروط در ناحیه شمالی بسیار تند است و در قسمت شرقی مخروط ، بریدگی چندی وجود دارد که دررو آب نامیده می‌شود.
این بریدگی، وسعت و ظرفیت آبگیر دریاچه را کم می‌کند.
آب دریاچه تنها از طریق ریزش برف تامین میگردد و به استثنای فصل تابستان ( از اواسط تیر تا اوایل شهریور ) در تمام فصول سال یخ بسته و منجمد است. درجه حرارت آب از درجه حرارت محیط تبعیت می‌کند و این امر نشان میدهد که آتشفشانی سبلان، فعالیت حرارتی ندارد.
عمق دریاچه در کناره‌های آن بسیار کم و در اواسط آن زیاد است و چنین به نظر میرسد که آبگیر دریاچه به شکل قیف می‌باشد.
مخروط آتشفشانی سبلان که دریاچه را در بر‌میگیرد در حال تخریب بوده و این عمل در نتیجة انجماد و ذوب مجدد یخ و برف صورت می‌گیرد. ساحل دریاچه را سنگهای آذرین از نوع رسوبات یخچالی در ابعاد مختلف پوشانیده‌اند.
در ناحیه شمالی و غربی دریاچه، رسوبات بسیار زیادند و کف دریاچه از سنگ یکپارچه تشکیل شده است در نتیجه ریزش رسوبات یخچالی، صافی و یکنواختی خود را از دست داده است از نظر سنگ شناسی، جنس این رسوبات یخچالی از آندزیت و به مقدار کم از تراکیت است.
آب و هوا :
در بهار هر سال و بخصوص ماه‌های فروردین و اردیبهشت قله مواجه با هوای طوفانی است از ماه‌های خرداد و تیر که فصل حدود آن آغاز می‌گردد و تا پایان شهریور ماه هوا از پایداری بیشتری برخوردار می‌گردد ولی در تمامی بعدازظهرها غالباً با هوای ابری و باران در ارتفاعات توام است .
و در پائیز و زمستان‌ها با طوفان برف سنگین آب مصرفی در تابستان و ایام صعود از ماحصل ذوب برف‌های قله فراهم می‌گردد و در پائین دست‌ها آب بسیار کم می‌باشد این آب‌ها از 9 صبح شروع به ذوب و جاری شدن و تا ساعت 18 هر روز یخ می‌زند.
مسیرهای صعود :
برای صعود از جبه‌های شمالی باید باید از شهر لاهرود واقع در جاده اردبیل به مشکین به سمت جنوب پیش رفته تا به آبگرم "شابیل" برسید. در سالهای اخیر با ایجاد راه ماشین رو به پناهگاه به مسیر اصلی صعود سبلان تبدیل شده است.
از آبگرم شابیل تا پناهگاه را می‌توان با لندرورهای کرایه ای در مدت نیم ساعت و یا پیاده در مدت چهار تا پنج ساعت طی کنید. این این طریق میتوانید از یکی از مسیرهای جبهه شمالی مسیر شمال شرقی (مسیر پناهگاه به قله) ، مسیر یخچال کوچک ، مسیر یخچال شمالی برسید.
مسیر شمال شرقی ( پناهگاه سبلان)
رایج‌ترین مسیر برای صعود به کوه ساوالان، مسیر شمال شرقی یا پناهگاه سبلان است. این مسیر برای کوهنوردانی که اولین صعودشان بوده و راهنماهم ندارند بهترین مسیر می‌باشد.
چون وجود راه اتومبیل رو تا پناهگاه سبب شده اغلب کوهنوردان ناآشنا به محل، به راحتی خود را به پناهگاه برسانند و ارتفاع آن در حدود 3700 متر است و ازطرف دیگر مسیر پناهگاه تا قله کاملا پاکوب بوده و مشخص است و در بیشتر قسمت‌های مسیر پرچم‌های راهنماهم وجود دارد.
برای صعود به قله از طریق یال شرقی با بعد از پناهگاه با عبور از شیب‌های تند سنگلاخی ارتفاع گرفته در حدود 4700 متری از شیب کلی آن کاسته شده و در محل موسوم به سنگ محراب با شیبی ملایم به دهانه آتشفشان و دریاچه زیبا و با شکوه آن می‌رسید که قله سبلان محسوب می‌شود.
مسیر دیگر برای رسیدن به پناهگان سبلان که زیباتر و خلوت‌تر از مسیر شابیل است. برای صعود به پناهگاه از این مسیر باید قوتورسویی را به عنوان مبدا حرکت انتخاب کرد.
قوتورسویی آبگرم بسیار جالب و کم نظیری است که در نزدیکی شابیل قراردارد. قبل از رسیدن به خود قوتورسویی و وقتی جاده به طرف شمال پیچیده و از سبلان دور می‌شود، باید از اتومبیل پیاده شده و وارد دره قوتور سویی شده و در مسیر جنوب و به طرف سبلان حرکت کرد.
این دره بسیار زیبا بوده وعلاوه بر سرسبزی دارای آبشاری جالب نیز می‌باشد .چشمه گوگرد داری هم با آبدهی بالا درون دره وجود دارد که برخلاف قوتورسویی آب آن سردبوده و در نوع خود جالب است.
پس ازحدود نیم ساعت پیاده روی در داخل دره به چشمه کوچکی خواهید رسید که در طرف راست رودخانه قرار دارد. دراین نقطه باید درجهت غرب از دره خارج شوید و از چند سربالایی بالا رفته و بطرف چپ قله حرکت کنید تا پناهگاه رویت شود.
این مسیرهم ازقوتورسویی تا پناهگاه نیاز به حدود چهارالی پنج ساعت پیاده روی خواهد داشت.
از پناهگاه تا قله بسته به سرعت حرکت چهار الی پنج ساعت کوهپیمایی نیاز خواهد بود.
پناهگاه و حسینه کوه سبلان (جبهه شمال شرقی)
مسیر صعود از جبهه جنوبی
پیست اسکی آلوارس مبدا صعود از جبهه جنوبی می‌باشد.
پیست اسکی آلوارس از سرعین حدود 30 کیلومتر فاصله دارد و راه آن آسفالت می‌باشد.
قبل از رسیدن به پیست اسکی تقریبا 200 الی 300 متر مانده به پیست اسکی الوارس در سمت چپ راه شوسه عشایر به چشم می‌خورد، که در امتداد کوه بالا رفته.
مسیر را می‌توان با ماشین شاسی بلند در حدود 20 دقیقه تا محل چای گوزی که اولین چادر عشایرنشین موجود در مسیر که به علی اوباسی شناخته می‌شود و در این محل قرار دارد طی کرد.
و پیاده حدودا 2 ساعت زمان می‌برد.
البته در مسیر جبهه جنوبی هیچ پناهگاه یا جان پناهی وجود ندارد و بایستی برنامه صعود طوری تنظیم شود که بتوان در کنار چادرهای عشایر شب را سپری کرد.
از کنار چای گوزی مسیر اصلی صعود شروع می‌شود که دو مسیر جهت رسیدن به قله وجود دارد، که مسیر اول از منطقه قره مسجد می‌گذرد و بیشتر صعودها از این مسیر می‌باشد و تا قله بسته به سرعت حرکت 5 الی 6 ساعت کوه پیمایی نیاز خواهد بود.
راه مسیر دوم که با شماره 6 مشخص شده است به مراتب دشوارتر بوده و کمتر کسی این مسیر را جهت صعود انتخاب می‌کند.
جبهه جنوبی سخت‌ترین راه صعود به این قله می‌باشد که از سنگ‌های بزرگ تشکیل شده‌است.
مسیر صعود از جبهه غربی
رضوان دره، این مسیر بسیار فوق العاده زیبا است و برای رسیدن به رضوان دره باید ازروستای کوهستانی موییل گذشته و درجاده زمین گرمایی ادامه مسیرداد.
درمسیر باید از کنار قوردلی گول عبورکرد. این منطقه یکی اززیباترین مناطق اطراف سبلان می‌باشد. در جنوب این برکه زیبا قلل هرم و کسری قرار دارند و در روبرو قله سلطان، مغروروسترگ قدعلم کرده است.
سپس دردره ای که بین کسری وهرم از یک طرف وارتفاعاتی که به قله سلطان منتهی می‌شوند، ازطرف دیگر قرار دارد ادامه مسیر می‌دهیم. این دره به هرم چال معروف است و ادامه آن به یخچال عظیم هرم منتهی می‌شود.
برای رسیدن به جانپناه سبلان باید از جهت جنوب از این دره خارج شده و وارد دره دیگری شد موسوم به آیی یاتاقی . و ادامه مسیر به جانپناه ختم می‌شود.

منبع :
باتشکر از "کوهنوردان زرتشتی ایران"
http://www.kziran.com/
www.yjc.ir/fa/news/4788408
www.savalan62.blogfa.com